Dokonując analizy porównawczej spółek w oparciu o wskaźniki finansowe trzeba być ostrożnym, aby nie porównywać „jabłek z gruszkami”. Jak mocno polityka rachunkowości wpływa na obraz sytuacji spółki? O to, czy powinna ona być lekturą obowiązkową każdego analityka zapytałem Piotra Rybickiego, biegłego rewidenta, członka rad nadzorczych, założyciela portalu NadzorKorporacyjny.pl. W wywiadzie próbuję znaleźć odpowiedzi m.in. na pytania:
- Co obejmuje polityka rachunkowości? Które jej elementy są najważniejsze?
- Ile swobody mają spółki w prezentacji zdarzeń gospodarczych?
- Czy wskaźnikowa analiza porównawcza, bez lektury polityki, jest bez sensu?
- Jak bardzo polityka rachunkowości może wpływać na kształt sprawozdania i wskaźników?
- Jak często spółki GPW zmieniają politykę i jak wygląda porównywalność sprawozdań?
Polityka rachunkowości powinna obejmować elementy takie jak metody wyceny aktywów i pasywów czy ustalanie wyniku finansowego. Które elementy, według Pana, są najważniejsze?
Polityka rachunkowości to przede wszystkim ustalenie zasad w jaki sposób będą prezentowane informacje w sprawozdaniu finansowym. Na te zasady składają się oczywiście zasady wyceny i to w jaki sposób będzie prezentowany wynik finansowy. Ale przede wszystkim w kompetencjach zarządu firmy jest ustalenie ogólnej zasady „jak” będą prezentować się w sprawozdaniu finansowym i w jaki sposób będzie to opisane. W tym kontekście wszystkie zasady są ważne, aczkolwiek niektóre mogą w większym stopniu wpływać na liczby w bilansie czy rachunku zysków i strat, a niektóre nie mieć żadnego wpływu na analizę sprawozdania.
Gdzie można się z zapoznać z polityką rachunkowości spółki?
Polityka rachunkowości, a dokładnie wskazanie tych obszarów polityki, co do których przepisy dają jednostce prawo wyboru, jest obowiązkowym elementem każdego rocznego sprawozdania finansowego. Odnajdziemy ją we wprowadzeniu do sprawozdania. Oczywiście osobną kwestią jest, na ile została ona zrozumiale napisana i czy czytelnik ma wystarczającą wiedzę, aby zrozumieć jaki faktycznie wybór został dokonany. Co do zasady polityka rachunkowości napisana jest językiem księgowym – i trzeba posiadać wiedzę księgową, aby ją rozumieć.
Jak duży zakres swobody spółki mają, co do wyboru sposobu księgowania operacji gospodarczych? Jak duże są różnice między polskimi standardami a MSSF?
Jak duży? Bardzo duży. A w MSSF jeszcze większy, niż w polskiej ustawie o rachunkowości. Ale to dobrze. Profesjonalny zarząd będzie dążył do najlepszej prezentacji danych. Im większa swoboda zatem, tym większa szansa na lepszą prezentację danych odbiorcom. Jest oczywiście też pułapka. Z jednej strony wykorzystanie polityki w celu uzyskania doraźnych korzyści (np. zawyżenie zysku celem otrzymania premii). To po pierwsze, a po drugie – nie wystarczy już tylko czytać same liczby w sprawozdaniu – trzeba zapoznać się z „opisówką”. A że sprawozdanie może liczyć i 200 stron – to nie jest to łatwe.
Czy porównywanie wskaźników poszczególnych spółek jest bez sensu, jeśli nie przeczytamy polityki rachunkowości?
Trochę tak, ale oczywiście, ma to szczególne znaczenie gdy polityka może mieć istotny wpływ na poszczególne pozycje bilansowe. A tak nie jest zawsze. Dobrze opisuje to następujący przykład – gdyby przy tych samych danych liczbowych sprawozdanie sporządzało trzech różnych księgowych – to powstałyby… trzy różne sprawozdania. I nie tylko przez zastosowaną różną politykę, ale też każda z osób ma inne doświadczenia zawodowe, czy też mniej lub bardziej „lubią opisówkę”. Ale aby nie było wątpliwości, analiza wskaźnikowa zawsze ma sens – o ile oczywiście jest z czym owe wskaźniki porównać.
Jak bardzo polityka rachunkowości może wpływać na pozycje w sprawozdaniu finansowym i wskaźniki finansowe? Przykładowo, w przypadku branży gier komputerowych, w zależności od polityki rachunkowości, kapitalizowanie kosztów w bilansie (do czasu ukończenia gry) może przyjmować różny kształt (mogą występować różnice w poziomie zapasów, wartości niematerialnych i prawnych). Inna różnica, niektóre spółki stosują amortyzację liniową (okres od 18 miesięcy do nawet 5 lat), inne zależną od sprzedaży.
Przede wszystkim analizując sprawozdanie finansowe konkretnej spółki, również analizując zasady polityki rachunkowości, niezbędne jest spojrzenie na to, jak konkretne dane prezentuje branża. Czasami któraś z firm wyznacza standardy dla wszystkich, czasami jest wręcz odwrotnie – nikt nie patrzy, co pokazują inni. Ale polityka rachunkowości to obowiązkowa lektura analityka. A przykłady? Branża gier komputerowych jest dobrym przykładem (kiedy koszty, amortyzacja), ale można wymienić firmy które szacują przychody choćby z uwagi na kontrakty długoterminowe, czy firmy handlowe, w przypadku których zasady dotyczące zapasów, czy zasad dokonywania odpisów na należności, mogą istotnie wpłynąć na wielkości bilansowe. W każdej firmie są obszary tzw. podwyższonego ryzyka i analizując spółkę koniecznie trzeba je zidentyfikować. Trudno tu wymienić wszystkie. Bo trzeba by wskazać, że każda pozycja bilansu czy rachunku zysków i strat jest podatna na działania negatywnej polityki rachunkowości.
Jak duży wpływ na wynik netto czy kształt bilansu może mieć polityka rachunkowości?
Ja powiem, że w zależności od przyjętych zasad (np. stawki amortyzacyjnej) może zależeć czy będzie zysk czy strata netto – to będzie chyba najlepsze odzwierciedlenie, jak duży wpływ na sprawozdanie może mieć polityka rachunkowości. Obszarem najbardziej wrażliwym są oczywiście przychody i koszty, czyli de facto zysk – bo to on jest bardzo przejrzystym miernikiem, na który spoglądają inwestorzy.
Czy więc największe różnice będą występować we wskaźnikach powiązanych z zyskiem, np. wskaźnikach rentowności?
I tu mamy pułapkę. Bo rzeczywiście wydaje się, że rentowności są najbardziej narażone na kreowanie, ale… to może być mylące. Tak naprawdę podatne na kreowanie jest wszystko to co dla odbiorcy sprawozdania finansowego jest ważne. Zysk owszem ważny, ale to równie dobrze może być zadłużenie, płynność, przepływy z działalności operacyjnej, a wręcz to jak opisano perspektyw rozwoju w sprawozdaniu z działalności. A czasami i wizualne postrzeganie sprawozdania może być ważne.
Jak często ta polityka rachunkowości zmienia się w spółkach GPW?
Każda spółka ma obowiązek corocznie dokonania przeglądu przyjętych zasad rachunkowości. I ich zmiana nie powinna być niczym zaskakującym. Tak jak biznes zmienia się obecnie dość szybko, to i polityka rachunkowości też musi ulegać zmianom. Ważne jest aby skutek zmian został prawidłowo opisany w sprawozdaniu finansowym, nie tylko jaka kwota, ale również dlaczego. W sprawozdaniach finansowych spółek giełdowych są takie opisy, w sprawozdaniach pozostałych spółek – różnie bywa. A jak często spółki giełdowe zmieniają swoją politykę – nie ma chyba takich badań. Na pewno corocznie analizują czy trzeba ją zaktualizować.
W jakim zakresie, w przypadku zmiany polityki, spółka musi zapewnić porównywalność z poprzednimi sprawozdaniami finansowymi? Czy sprawozdanie sporządzone po zmianie polityki rachunkowości jest porównywalne ze sprawozdaniem sprzed jej zmiany?
Po pierwsze, to we wprowadzeniu powinno być jasno określone czy kolejna dwa lata są porównywalne. Jeżeli tak, to albo odpowiedni komentarz znajduje się w dalszej części informacji dodatkowej, albo wręcz następuje przekształcenie danych w bilansie oraz rachunku zysków i strat, a także innych miejscach sprawozdania. Niestety to teoria. I o ile w spółkach giełdowych, i sprawozdaniach, które podlegały badaniu, można spodziewać się jasnego wskazania zmian (jeżeli wystąpiły), to w przypadku pozostałych sprawozdań – to niestety „różnie bywa”.