Spędziłem właśnie bardzo interesujący tydzień w Atenach i Paryżu, dwóch stolicach, z których każda musiała się zmierzyć z własną dawką dysfunkcyjnej polityki. W ramach moich licznych podróży odwiedzam rocznie ponad 30 krajów i jedno z pytań, które słyszę najczęściej, to:
„Co byś zrobił, gdybyś był prezydentem?”.
Ponieważ nie cofam się przed żadnym wyzwaniem, przez lata starałem się dopracować „program prezydenta Jakobsena”, który ostatecznie przyjął następującą postać:
- Przez całą kadencję nie przejawię absolutnie żadnej inicjatywy.
- Zadekretuję, by na każdą nową ustawę przyjętą przez parlament dwie inne zostały uchylone.
- Zadecyduję, że stopa wzrostu w sektorze publicznym na najbliższe dziesięć lat będzie co najmniej zerowa.
- Inwestycje w podstawowe badania naukowe i wojsko będą rosły proporcjonalnie do PKB.
I tyle! A oto dlaczego…
Bezczynność
Istnieją liczne dowody na to, że program, w ramach którego politycy nic nie robią to najlepsze lekarstwo dla każdej gospodarki. W Grecji i we Francji system polityczny utrudnia prowadzenie działalności i tworzenie miejsc pracy. W Belgii, w której przez dwa lata nie było żadnego rządu, wszystkie wskaźniki makroekonomiczne w tym okresie uległy wyraźnej poprawie.
Gospodarka napędzana jest strukturami na poziomie mikro. Są to m.in. małe przedsiębiorstwa, ambitni nauczyciele i przedsiębiorcy, którzy dążą do opracowania lepszych produktów, idei i systemów. Gospodarka, która nie rośnie, to system ekonomiczny, w którym makro odgrywa zbyt wielką rolę, a mikro – zbyt małą.
Za dużo ingerencji rządu, banków centralnych i ekonomistów; za mało studentów, małych i średnich przedsiębiorstw, zachęt gospodarczych i podstawowych badań naukowych.
W ten weekend na okładce The Economist widniał tytuł: „Wolność słowa zagrożona”. Osobiście dorzuciłbym: „podobnie jak wolny handel, wolne rynki i wolne myślenie”.
Historia świata pokazuje, że mocniejsze systemy gospodarcze to te, w których przeciwne siły nawzajem się ograniczają. Niezdolność do narzucenia gospodarce idei makroekonomicznych oznaczała tradycyjnie lepszy wzrost.
Moja bezczynność podczas całej kadencji umożliwi społeczeństwu dokonanie kroku naprzód i dostrzeżenie niestosowności spektaklu, w ramach którego politycy z parciem na szkło stale domagają się naszej uwagi z kompletnie niewłaściwych przyczyn i słuchają samych siebie zamiast ustanawiać cele, które dany kraj powinien osiągnąć za 10, 20 i 30 lat.
Jedna ustawa za dwie
Dla każdego kraju największym problemem jest rządowa biurokracja i papierologia. Aby utworzyć w pełni funkcjonujący system prawny zapewniający przejrzystość, równe prawa i sprawiedliwość, należy uprościć system sądownictwa. Należy zagwarantować fundamentalne prawa, jednak efektywny system prawny powinien redukować ogólną złożoność, a nie ją zwiększać.
Konstytucja Stanów Zjednoczonych to jeden z najbardziej fascynujących dokumentów, jakie kiedykolwiek sporządzono i stanowi wzorzec dla pozostałych krajów. Nadmienię, że amerykańska konstytucja liczy sobie raptem 4 543 słów – mniej niż wiele moich artykułów! To najstarsza i najkrótsza spisana konstytucja znaczącego kraju na świecie.
Wreszcie, zasadą polityki publicznej powinno być założenie, że wszystkie postanowienia lub klauzule ujęte w danej regulacji czy ustawie wymagają określenia terminu ich wygaśnięcia, o ile nie zostaną wcześniej ustawowo przedłużone. Specjalnie dla moich zainteresowanych historią czytelników wyjaśniam, że zasada ta pochodzi z czasów republiki rzymskiej, kiedy to prawo senatu do pobierania specjalnych podatków i kierowania siłami wojska było ograniczone, zarówno pod względem czasu, jak i zakresu.
Zerowy wzrost w sektorze publicznym
Nie wierzę w dalekosiężne ingerencje w naturę i strukturę społeczeństwa, jednak jest dla mnie absolutnie jasne, że demokracja i wzrost gospodarczy są zagrożone w momencie, gdy 50% populacji to beneficjenci świadczeń socjalnych. W takiej sytuacji grupa ta ma doskonały powód, by nie dążyć do żadnych zmian, nawet pomimo faktu, iż dla społeczności ogółem – w tym również dla osób żyjących z zasiłków - takie rozwiązanie to czysta strata netto!
Brak inicjatyw politycznych w czasie kryzysu finansowego miał relatywnie niewielkie znaczenie w porównaniu z utratą dochodów w tym okresie. Demokracja jest najsłabsza wówczas, gdy społeczeństwo staje się bierne, a głosowanie za utrzymaniem status quo staje się normą.
Aby choćby częściowo rozwiązać ten problem, sektor publiczny i związane z nim wszystkie wypłacane świadczenia socjalne należy sprowadzić co najmniej poniżej 40%. Proponuję, by tegoroczny nominalny poziom wydatków zatytułować „Indeksem 100”; odtąd wszelkie oszczędności będą pozostawać w systemie, dzięki czemu stanie się on bardziej produktywny.
Przeciwstawne siły, tj. demografia (wyższe koszty) i cyfryzacja (znacznie niższe koszty i większa zdolność do rzetelnej oceny dochodów i wydatków) również przyniosą lepsze rezultaty w tym zakresie.
Podstawowe badania naukowe i wojsko
Oba te sektory powinny rosnąć proporcjonalnie do PKB. Badania, ponieważ relacja produktywności do PKB jest obecnie najniższa w historii, a wiemy z licznych opracowań, że produktywność i podstawowe badania naukowe są ściśle ze sobą powiązane. Im lepszy jest stan podstawowych badań naukowych i średni poziom wykształcenia ludności, tym wyższy jest poziom innowacyjności, produktywności i zatrudnienia (co z kolei obniża koszty świadczeń socjalnych).
Najbogatsze państwa świata mają jedną wspólną cechę: ponadprzeciętny poziom wykształcenia. Szwecja, Norwegia, Dania, Holandia, Singapur, Niemcy, Australia, Kanada... wszystkie te kraje odnotowują dobre wyniki w zakresie edukacji, a ich zamożność to nie przypadek.
A wojsko? Może to być zaskoczeniem, ale potrzebujemy silnego wojska z wielu powodów… najważniejszy z nich to fakt, iż silna armia zmniejsza prawdopodobieństwo, że będziemy musieli kiedyś jej użyć.
Nic tak skutecznie nie zniechęca do konfliktów niż potencjał obronny przeciwnika. Wydatki na wojsko idą również w parze z wysokorozwiniętą technologią i powiązaną z nią innowacyjnością. Wreszcie najbardziej produktywna przyczyna: wojsko to jeden z najlepszych sposobów na szkolenie młodzieży – uczy, że dyscyplina i praca zespołowa nieuchronnie przekładają się na siłę zarówno armii, jak i tożsamości państwowej.
Na koniec pragnę podkreślić, że nigdy i nigdzie nie będę kandydował na prezydenta, jednak w świecie, w którym wyborami, referendami i - naturalnie - zwycięstwem kandydatów na urzędy publiczne rządzi konsensus tłumu, istotne jest przyjrzenie się temu, jak społeczeństwo faktycznie ewoluuje wraz z upływem czasu…
Naszym zadaniem jest doskonalić się, uczyć się nowych rzeczy i dążyć do realizacji coraz bardziej ambitnych celów, tak by tempo wzrostu stale rosło.
Osobiście wierzę, że wszystko zależy od prostoty, lub – by użyć bardziej współczesnego słowa – od „przejrzystości”. Ludzie nie są przyzwyczajeni do pamiętania więcej niż trzech rzeczy naraz, przez co potrzebują swoistych ram: zachęty i kierunku; wizji i produktywności; wykształcenia i podstawowych badań naukowych.
Bez tego mamy dzisiejszą alternatywę: brak wolnego rynku, brak wiary w podział pracy, brak mobilności społecznej, najniższą produktywność w historii, rekordowy poziom nierówności, największe rządy i interwencje banków centralnych... Mógłbym jeszcze długo wymieniać dalej.
Ta lista nie tylko jest niekompletna, ale także jest naiwna w świecie nadal szukającym rozwiązań makro.
Pozwolę sobie jednak podsumować za Leonardem da Vinci:
„Prostota jest szczytem wyrafinowania”.