Dziedziczenie firm: zmiany w instytucji zachowku, które weszły w życie

22 maja 2023 r. weszła w życie ustawa o fundacji rodzinnej wprowadzająca do polskiego porządku nie tylko nową instytucje prawną, jaką jest Fundacja Rodzinna, ale także zmieniająca istniejące już regulacje prawne, w tym te dotyczące prawa do zachowku.

Zasada swobody testowania pozwala spadkodawcy na ustanowienie w testamencie, jako spadkobiercy bądź spadkobierców wybranej przez siebie osoby, także spoza kręgu najbliższych krewnych. 

W takich sytuacjach celem ochrony najbliższych członków rodziny spadkodawcy, ustawodawca przewidział instytucje zachowku. 

Zgodnie z jej założeniami, niezależnie od woli spadkodawcy wyrażonej w testamencie, pewien wąski krąg najbliższych osób powinien otrzymać określoną część majątku spadkowego należnego im z mocy przepisów tytułem dziedziczenia.

Zasadniczo prawo do zachowku przysługuje zstępnym, małżonkowi i rodzicom spadkodawcy, którzy byliby w danej sytuacji powołani z ustawy do spadku po danym spadkodawcy. Mają oni uprawnienie do żądania od spadkobierców określonej kwoty, stanowiącej ich udział w majątku spadkowym, właśnie z tytułu zachowku.

- Kwestią, która wzbudza szczególe zainteresowanie jest wprowadzona wprost przez nowe regulacje możliwość zrzeczenia się prawa do zachowku. Obecnie Kodeks Cywilny jednoznacznie rozstrzyga, że zawarcie umowy zrzeczenia się zachowku jest dopuszczalne – mówi w rozmowie z MarketNews24 Barbara Siuta, Senior Associate, Kancelaria Ozóg Tomczykowski. - Przed wejściem w życie tego przepisu kwestia ta była dyskusyjna. 

Umowę zrzeczenia się zachowku zawierają spadkodawca i potencjalny uprawniony do zachowku w formie aktu notarialnego. Może być ona zawarta także za wynagrodzeniem. Osoba zrzekająca się zachowku nie nabywa do niego prawa, a w konsekwencji nie może po jej stronie powstać roszczenie o zachowek lub o jego uzupełnienie w stosunku do spadkobierców, zapisobierców windykacyjnych, ani obdarowanych spadkodawcy. 

Kwestia ta zapewnia stabilną sytuacje po śmierci spadkodawcy, w szczególności jeżeli jest on fundatorem. Jest to bowiem szczególnie warte rozważenia w przypadku założenia fundacji rodzinnej, bowiem fundacja nie będzie narażona na konieczność spełnienia roszczeń o zapłatę zachowku, które w praktyce w niektórych przypadkach mogłyby mieć znaczenie i zagrażać jej funkcjonowaniu z uwagi na istniejące przepisy o ochronie spadkobierców.

Wprowadzone przepisy przewidują ponadto także inne regulacje, w tym dopuszczalność żądania przez obowiązanego do zapłaty zachowku odroczenia terminu jego płatności, rozłożenia go na raty, a w wyjątkowych wypadkach jego obniżenia. Przy uwzględnianiu tych roszczeń, sąd powinien brać pod uwagę sytuację osobistą i majątkową uprawnionego oraz obowiązanego.

- Wprowadzone zmiany należy ocenić pozytywnie, pod kątem rozszerzenia swobody testowania, czyli rozporządzania swoim majątkiem na wypadek śmierci – komentuje B.Siuta z Kancelarii Ozóg Tomczykowski. - Ma to szczególne znaczenie w wypadku zakładania fundacji rodzinnej, jednak z możliwości zawarcia umów o zrzeczenie się zachowku mogą skorzystać wszyscy planujący swoją sukcesję, zabezpieczając na wypadek śmierci zasady podziału swojego majątku.