W ciągu ostatnich kilku dekad globalny krajobraz badań w zakresie technologii przeszedł bezprecedensową transformację. Podczas gdy to Stany Zjednoczone niegdyś dominowały w tej strategicznej dziedzinie, Chiny stopniowo przejmowały inicjatywę, stając się obecnie światowym liderem w zakresie wielu krytycznych technologii.
Niedawny raport Australijskiego Instytutu Polityki Strategicznej (ASPI) podkreśla tę ważną zmianę, demonstrując, że Chiny są obecnie liderem w około 90% kluczowych technologii, znacznie wyprzedzając Stany Zjednoczone. Ta zmiana miejscami dwóch światowych gigantów ma istotne implikacje dla przyszłości innowacji, bezpieczeństwa i globalnej gospodarki.
Zmiana w globalnym przywództwie
Przez dziesięciolecia Stany Zjednoczone były niekwestionowanym liderem w dziedzinie badań w zakresie technologii, zajmując dominującą pozycję w niemal wszystkich strategicznych dziedzinach. Jednak od początku XXI wieku Chiny wysunęły się na czoło, spychając USA z najwyższego miejsca na podium. Raport ASPI, oparty na aktualizacji "Critical Technology Tracker", ujawnia, że Chiny, które prowadziły w zaledwie 5% technologii w latach 2003-2007, obecnie prowadzą w 57 z 64 krytycznych technologii śledzonych w ciągu ostatnich pięciu lat. Z kolei Stany Zjednoczone, które zdominowały 94% tych technologii na początku XXI wieku, obecnie są liderem w zaledwie 11%, reprezentując 7 z 64 obszarów.
Ranking ASPI ocenia konkurencyjność krajów na podstawie częstotliwości cytowań najbardziej wpływowych prac naukowych w każdej kategorii technologicznej. Ranking ten odzwierciedla nie tylko ilość prowadzonych badań, ale także ich jakość i globalny wpływ. Wyniki Chin w tej dziedzinie były spektakularne, co pozwoliło im objąć prowadzenie w tak różnych dziedzinach, jak czujniki kwantowe, wysokowydajne obliczenia, czujniki grawitacyjne, starty w kosmos, zaawansowane projektowanie układów scalonych i produkcja półprzewodników.
Czynniki stojące za dominacją Chin
Wzrost potęgi technologicznej Chin można przypisać kilku powiązanym ze sobą czynnikom. Jednym z najważniejszych są duże inwestycje tego kraju w infrastrukturę badawczą, tworząc zaawansowane instytucje, takie jak Chińska Akademia Nauk.
Instytucja ta, będąca obecnie liderem w 31 z 64 krytycznych technologii, stanowi przykład chińskiego podejścia polegającego na łączeniu dużej ilości badań z doskonałością naukową w celu zdominowania strategicznych dziedzin. Jak podkreślił Bank Światowy, wydatki Chin na badania i rozwój w stosunku do PKB stale rosną, zmniejszając lukę w stosunku do USA z 1,89% do 1,03% w 2020 roku.
W marcu 2024 r. chiński rząd ogłosił dalsze 10% zwiększenie wydatków na naukę i technologię, według British Council. Mimo to Stany Zjednoczone nadal utrzymują znaczącą przewagę, z 806 miliardami dolarów wydanymi na badania i rozwój w 2021 roku, w porównaniu do 668 miliardów dolarów w Chinach. Tymczasem Europa pozostaje w tyle, a jej wydatki na badania i rozwój są o 40% niższe niż w Chinach, jak donosi Science Business.
Innym kluczowym wskaźnikiem oceny wyników w zakresie badań i rozwoju jest aktywność patentowa, w której Chiny przodują na całym świecie. W 2022 r. Chiny zgłosiły 1 619 268 patentów, co stanowi wzrost o 2,1% w porównaniu z rokiem poprzednim. Dla porównania, według Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO), Stany Zjednoczone zgłosiły 594 340 patentów, co oznacza wzrost o 0,5%. Inną ważną miarą przywództwa technologicznego jest liczba nowych doktoratów uzyskiwanych rocznie. W 2020 r. Chiny były liderem z 3,57 mln nowych doktoratów, a następnie Indie z 2,55 mln, podczas gdy Stany Zjednoczone pozostawały znacznie w tyle z 820 000, jak zauważono w Center for Security and Emerging Technology.
Co więcej, Chiny wykorzystały swoją ogromną bazę przemysłową, aby przyspieszyć przejście od badań do produkcji. Podczas gdy inne kraje, takie jak Stany Zjednoczone, nadal przodują w komercjalizacji technologii, Chiny szybko nadrabiają zaległości, dokonując kolosalnych inwestycji w produkcję i industrializację. Mimo to, niekoniecznie przekłada się to na natychmiastową dominację w produkcji, ale raczej odzwierciedla celowe wysiłki zmierzające do wypełnienia istniejących luk.
Rosnąca dominacja Chin w zakresie kluczowych technologii budzi jednak obawy, zwłaszcza w odniesieniu do koncentracji potencjału badawczego w jednym kraju, zwiększając tym samym ryzyko monopolu. ASPI ostrzega przed ryzykiem chińskiego monopolu w 10 nowych technologiach, zwłaszcza tych o zastosowaniach wojskowych, takich jak zaawansowane silniki lotnicze, drony, współpracujące roboty oraz satelitarne systemy pozycjonowania i nawigacji. Liczba technologii uznanych za obarczone wysokim ryzykiem monopolizacji wzrosła z 14 w ubiegłym roku do 24 w tym roku, co podkreśla przyspieszający trend.
Globalne implikacje
Szybki rozwój Chin w zaawansowanych branżach, takich jak półprzewodniki i produkcja lotnicza, ma znaczące implikacje dla globalnej gospodarki i bezpieczeństwa narodowego, zwłaszcza dla Stanów Zjednoczonych. Konsekwencje utraty konkurencyjności w sektorach o wysokiej wartości dodanej różnią się drastycznie od utraty pozycji w branżach wymagających niskich kwalifikacji. Dzieje się tak z trzech głównych powodów, zgodnie z obszernym badaniem przeprowadzonym przez Information Technology & Innovation Foundation (ITIF): bariery dla ponownego wejścia na rynek, utrata wysoko płatnych miejsc pracy i zagrożenia dla bezpieczeństwa narodowego.
Ponowne wejście do branż wymagających niskich kwalifikacji jest stosunkowo proste, ponieważ wymagają one minimalnych inwestycji w specjalistyczny sprzęt i wiedzę. Jednak zaawansowane sektory, takie jak produkcja półprzewodników, stanowią znacznie większe wyzwanie. Przykładowo, produkcja pojedynczego chipa dynamicznej pamięci o dostępie swobodnym (DRAM) obejmuje ponad 1000 kroków, co wymaga drogich maszyn, wyspecjalizowanej siły roboczej i dogłębnego zrozumienia procesu produkcyjnego. Firmy muszą również działać ze stratą przez dłuższy czas, aby rozwinąć niezbędną wiedzę i korzyści skali.
Oprócz tych barier, utrata udziału w rynku w zaawansowanych branżach oznacza utratę dobrze płatnych miejsc pracy. Przykładowo, wynagrodzenia w branży technologii informatycznych (IT) są średnio o 75% wyższe niż ogólne wynagrodzenie w Stanach Zjednoczonych, więc utrata miejsc pracy w tych sektorach może prowadzić do znacznego długoterminowego obniżenia ogólnego dobrobytu.
Utrzymanie dominacji w zaawansowanych gałęziach przemysłu jest niezbędne dla bezpieczeństwa narodowego. Przewaga Stanów Zjednoczonych opiera się częściowo na ich przewadze technologicznej, szczególnie w obszarach takich jak cyberbezpieczeństwo i gromadzenie danych wywiadowczych. Jeśli Stany Zjednoczone będą zależne od innych krajów, zwłaszcza rywali takich jak Chiny, w zakresie kluczowych technologii, ich bezpieczeństwo narodowe może być zagrożone.
W odpowiedzi na tę zmianę niektórzy obserwatorzy uważają, że Stany Zjednoczone mogą ulec pokusie skoncentrowania swoich badań w bardziej poufnych lub niejawnych przestrzeniach, aby chronić swoje postępy. Autorzy raportu ostrzegają jednak, że strategia ta, choć skuteczna w perspektywie krótkoterminowej, może nie wystarczyć do przeciwdziałania postępom Chin. Chiny nadal przyspieszają swoje inwestycje w strategicznych sektorach, subsydiując kluczowe branże i dokonując przełomów technologicznych, co oznacza, że strategia ta może nie być skuteczna w spowalnianiu tempa rozwoju Chin.
Reakcja międzynarodowa
W odpowiedzi na szybki wzrost technologiczny Chin, kilka krajów podjęło znaczące kroki w celu ochrony swoich krajowych gałęzi przemysłu i spowolnienia rosnącej potęgi przemysłowej Chin. W szczególności Stany Zjednoczone i Kanada nałożyły 100% cła na pojazdy elektryczne importowane z Chin.
Ten agresywny środek ma na celu ochronę krajowych producentów samochodów przed napływem konkurencyjnych cenowo chińskich pojazdów elektrycznych, które zostały wzmocnione przez znaczne dotacje rządowe i postępy w technologii produkcji akumulatorów. Taryfy te mają na celu nie tylko ochronę lokalnego rynku, ale także zmniejszenie zależności od chińskiej technologii, która staje się coraz bardziej zintegrowana z globalnymi łańcuchami dostaw.
Dodatkowo, Japonia znalazła się pod międzynarodową presją, aby ponownie rozważyć swoją rolę we wspieraniu chińskiej infrastruktury technologicznej, szczególnie w branży półprzewodników. Japonia, która jest kluczowym graczem w globalnym łańcuchu dostaw półprzewodników, została wezwana do ograniczenia eksportu i serwisowania sprzętu do produkcji półprzewodników do Chin.
Sprzęt ten ma kluczowe znaczenie dla produkcji zaawansowanych chipów, które zasilają wszystko, od smartfonów po sprzęt wojskowy. W odpowiedzi Pekin wydał ostrzeżenia o odwecie gospodarczym, podkreślając kruchość międzynarodowych stosunków handlowych w obliczu eskalacji rywalizacji technologicznej. Wydarzenia te podkreślają szerszy trend krajów wprowadzających środki ochronne i ograniczenia handlowe w celu zrównoważenia rosnących wpływów Chin w krytycznych sektorach technologicznych. Wszystko to dodatkowo nasila globalne napięcia gospodarcze.